Chris Bohjalian

"Zamki na piasku"

Wydawnictwo Sonia Draga 2015

Wydanie polskiego tłumaczenia powieści „Zamki na piasku” Chrisa Bohjaliana nie wywołało większego zainteresowania, mimo, że na okładce książki widnieje informacja – Książka Roku 2012 The Washington Post. Zastanawiam się, czy jest to wynik obojętności Polaków co do historii innych narodów, czy braku wiedzy, a może poprawności politycznej?! Nie wiem.

Ludobójstwo Ormian z 1915 roku jest tłem wydarzeń i historii miłości młodej, bogatej Amerykanki Elizabeth i Armena, Ormianina. Po przeczytaniu, sama nie jestem pewna, czy mocniej przeżywam doświadczenia głównych bohaterów, czy tragizm wydarzeń i konfliktu Ormian i Turków, który zakończył się wymordowaniem półtora miliona Ormian.

Ta powieść na długo zostanie w mojej pamięci. Polecam ją każdemu, kto lubi w literaturze, nie tylko przyjemność czytania, ale również mierzenia się z prawdą o ludzkich losach. A w tej książce ich nie brakuje.

Ryan Martin (imię i nazwisko fikcyjne, naprawdę był to Jesse Benjamin Jackson), konsul amerykański w Aleppo (dzisiaj w północno-zachodniej Syrii), którego dotyka śmierć młodej Ormianki, nauczycielki muzyki z dyplomem Oberlin Collage w Ohio, dziwi się cyt:”Jakim cudem absolwentka konwersatorium w Ohio ląduje w tym upiornym szpitalu na skraju pustyni?”. Odpowiedź jest prosta, choć jakże okrutna. Turcy podczas rzezi Ormian, wymordowali w pierwszej kolejności inteligencję. Czy nie przypomina nam to działań Hitlera?!

Główną bohaterką tej powieści jest Elizabeth, która wraz z ojcem przyjeżdża do Aleppo z pomocną humanitarną dla Ormian. Zakochuje się w Ormianinie, ale ten dość szybko wyjeżdża, by zaciągnąć się do brytyjskiej armii i czynnie walczyć przeciwko Turkom. Elizabeth tęskni, pisze listy, a przede wszystkim wykonuje swoje dobroczynne zadanie, pomaga w szpitalu, karmi chorych, wycieńczonych ludzi, przede wszystkim kobiety i dzieci, którzy są gnani, pędzeni, przez Turków do obozów dla przesiedleńców w Dajr az Zaur, 370 km dalej.

Narracja prowadzona jest w sposób ciepły, pełen uczuć, tęsknoty, łagodny. Autor pokazuje okrucieństwo tych wydarzeń, ale oszczędza czytelnika, wplatając krótkie opisy okrucieństw, i szybko przechodząc do „zwykłej” codzienności bohaterów. Nie zostawia w nas mdłości, poczucia winy, marszczącego się z niedowierzania czoła, ale przeprowadza delikatnie przez krótką historię tamtych czasów.

W tej powieści jeszcze ciekawszy jest fakt, że narrację prowadzi wnuczka Elizabeth, postać nam współczesna, która pisząc kolejną książkę powoli poznaje i odkrywa historię swoich dziadków. Czytelnik dostrzega, że niemal wszystko co odkrywa jest dla niej zaskakujące, gdyż Elizabeth i Armen, nigdy nie opowiadali swojej rodzinie o tym co przeszli na początku swojej znajomości. Laura im głębiej sięga w historię swoich bliskich, tym mocniej czuje się w obowiązku, by ich losy poznać i zrozumieć, a następnie opublikować. Pomagają jej w tym listy i pamiętnik Elibaeth, znajdujące się w ormiańskim muzeum w Watertown. A największą tajemnicą tej historii jest zdjęcie Karine Petrosian, jej babci, na wystawie fotografii z okresu ludobójstwa w Harvard Peabody Museum. Karine? Zapytacie, przecież babcia Laury ma na imię Elizabeth.

„Zamki na piasku” to świetna literatura, bohaterowie z krwi i kości, doskonała narracja, częste retrospekcje, prawdziwe tło historyczne.

I moje pytanie, na które trudno odpowiedzieć, kiedy w Turcji, sprawa mordu na Ormianach przestanie być tematem tabu?!